Campagne verhaal

Ondersteuning voor behoud schoorsteen wasbeitsfabriek te Apeldoorn

Stichting Vrienden van BOEi ondersteunt middels een financiële bijdrage het behoud van de schoorsteen behorend bij een voormalige wasbeitsfabriek. De schoorsteen is in particulier bezit en gesitueerd aan de Hoogakkerlaan 2 te Apeldoorn. Stichting Vrienden van BOEi vindt het belangrijk op deze manier ook particuliere initiatiefnemers ter behoud van erfgoed in Nederland een steun in de rug te geven. Eind december is de restauratie van de schoorsteen succesvol afgerond.

Ned. Wrijfglazuur & Bijtsfabriek

De oorsprong van de wasbeitsfabriek ligt rond 1875. Meubelmaker Th. Mensing kwam vanuit Den Haag naar Apeldoorn om naast zijn beroep ook zijn hobby uit te kunnen oefenen. Het bakken van (Delfts)blauwe tegels. In 1886 richtte Th. Mensing samen met zijn zoon H.B. Mensing een bedrijfje op: “Nederlandsche Stoom Chemische fabriek Mensing & CO Fabrique de Faience Artistique. Later ook wel bekend onder de naam: “Ned. Wrijfglazuur & Bijtsfabriek.

Firma Mensing

De firma Mensing was de uitvinder van de was- en kleurglazuur, wat veel werd toegepast als afwerking van hout. In de bedrijfsruimte stond onder meer een aantal mengmolens opgesteld. Deze zijn overgedragen aan de collectie van het museum Marialust. Het gebouw dateert nog voor een deel uit de late 19^e eeuw.

Uit verzamelde documenten blijkt dat in 1907 een werkplaats aan het gebouw is toegevoegd. Volledig naar plannen en onder uitvoering van architect R. Dales te Apeldoorn. Uit deze tijd zal ook de hoge vrijstaande schoorsteenpijp dateren. Opvallend is dat deze geen directe betekenis had voor de bedrijfsuitoefening. De schoorsteen met oven werd dag en nacht gebruikt voor de vervaardiging van porselein, een liefhebberij van Th. Mensing. Verkocht werden deze artikelen nooit, Mensing sr. wist namelijk nooit “echte” porselein te maken. Zijn tableaus waren echter wel dermate mooi dat een tegelportret van De Ruyter jarenlang in het Scheepvaartmuseum te Amsterdam logeerde.

De schoorsteen staat ondergronds via een pijp in verbinding met het fabrieksgebouw. Bij de schoorsteenpijp staat nog een uit het tweede kwart van de 20^ste eeuw daterend gebouwtje. Hedendaags in gebruik als garage.

Fabriekscomplex

De fabriek bestond tot 1976. Daarna werd het gebouw inwendig sterk verbouwd en herbestemd naar een aantal wooneenheden. Uitwendig verdween het oorspronkelijk aanwezige zadeldak en een aantal oude gevelopeningen. Ook de uitbouw tegen de linker zijgevel van het twee-laags gedeelte is niet oorspronkelijk. De voormalige fabriek is tegenwoordig in gebruik als één groot woonhuis. Oorspronkelijk stond het voormalig fabriekscomplex geheel vrij in de ruimte. Tegenwoordig is het omsloten door woningen. De schoorsteen vormt dan ook een bijzondere landmark in deze omgeving.

De schoorsteen

In het begin van de 20^ste eeuw ontstaan er door de grotere aantallen te bouwen schoorstenen standaardtypes voor kleinere schoorstenen tot ongeveer 20 meter hoogte. De koppen krijgen een zeer karakteristiek uiterlijk met gebogen stenen, zodat de uitkraging een vloeiende lijn krijgt. Deze schoorsteen is daar een voorbeeld van. De stenen zijn rode radiaalstenen met op twee plaatsen een decoratieve band en een bijzondere kop, een kraag met een zogenaamde hoge hoed met vlak daaronder nog een uitspringende dertienlaagse versiering. Dit is een zaagtand opgevuld met driehoeken die  boven de voet van de schoorsteen zijn aangebracht. Wanneer de kanteelvormige onder- en bovenlaag niet meegerekend worden, is dit de standaardversiering 2C van Canoy-Herfkens. De versiering is ingesloten tussen twee enkelvoudige gele lagen, die beide met kantelen verbreed zijn. De schoorsteen is circa 20 meter hoog. Het is helaas niet met zekerheid te achterhalen wie de bouwer is van de schoorsteen.

Het complex en de schoorsteen is belangrijk industrieel erfgoed en van belang voor het zichtbaar houden van de lokale industriële ontwikkeling van Apeldoorn aan het einde van de 19 e eeuw. Daarnaast zijn van de ooit ruim 10.000 fabrieksschoorstenen in Nederland nog ongeveer 700 over. Drie daarvan staan er in Apeldoorn. De particuliere eigenaren maken zich dan ook, samen met de afdeling monumentenzorg van de gemeente Apeldoorn, hard voor de restauratie en het behoud van deze schoorsteen. Stichting Vrienden van BOEi vindt het belangrijk dit soort initiatieven te ondersteunen en heeft hier dan ook een financiële bijdrage voor toegezegd.

Dit project is te volgen op de website van Schoorsteen Hoogakkerlaan (www.schoorsteen-hoogakkerlaan.nl). Nieuwsgierig naar andere gerestaureerde schoorstenen, kijk dan op de website van BOEi of op de projectpagina van Vrienden van BOEi.

Wilt u ook uw steentje bijdragen aan projecten die aandacht genereren voor erfgoed in Nederland, word dan Vriend van BOEi.

Fotocredits wasbeitsfabriek 1910: collectie Coda archief.